Thursday, 27 August 2015

LANGUAGE (TAWNG CHUNGCHANG)

                                                                                                                    Matlana
  
@Enge tawng chu?--Saptawnga tawng an hrilhfiah dan chu.."Language is the use of articulate sounds and symbols for expression of thought",tih a ni. Ka atanga ri kan tihchhuah hi kan ngaihtuahna sawichhuah nan awmzia kan neihtir a,ri dang zel chu thildang zel kan kawhtir mai a ni.

@Tawng hi symbol a ni:-'Tui kan tih chuan sapin 'water',vaiin 'pani' an tih hi kan kawhtira,hnam tinin lam dan hrang vek nei mah ila a object chu a thuhmuna, a in ang vek. Pani leh water aiin tui kan tih hian akawk dik ber kan ti thei bik lo ang. Chuvangin tawng hi symbol ani a, engemaw kawhtirna,engemaw sawina,tihna emaw entirna vek a ni.

@Hnam fing apiangin thu,vocabulary an ngah:-- Tawng hi athen ban,hlamchhiah,atharin athlak,hman loha thi zui ta chu awm bawk mahse siam belh zel a ni. Hnam fing apiangin thumal an ngah. Hnam mawl apiangin thumal an nei tlem mai niin mithiamten an sawi.

@ Mother Tongue: Mizotawnga dah dan a awmlo. Nu tawng ti dawn ila,hnamdang ve2 innei te chuan an inchhungah pa ber tawng anlo hmang daih thei. Anih loh pawhin nu emaw pa emaw tawng pawh nilo,an awmna ram tawng dang daih pawh anlo hmang thei bawk. Mahni pianpui tawng han ti leh dawn ila pianpui tawng hi kan lo neiloa,kan zir chawp vek alo ni bawk si,Lalruanga tih chauh lo chu. Hnam tawng han ti dawn ila,ralte,ralte tawng hrelo te,hmar pa,hmar tawng hrelo kan awm thei leh bawk si a. Sapin mother tongue an hrilhfiahna chu," A mother tongue is a languange in which a child thinks and dreams" tih hi a ni. Naupangin a thiam chian ber, suangtuah leh ngaihtuah nana a hman tawng hi a ni tihna ani awm e.

@Culture leh tawng inlaichinna:- Culture leh mother tongue hi a inkungkaih tlata,kaih then chi a nilo. Tawng zir thiam turin chumi te culture chu hriat hneh hle a ngai thin. Hnamdangin mizotawng hi hmang thiam viau mah se,kan culture a hriat loh chuan kan tawng hlutzia leh hausakzia te a hre pha tak2 lovang. "Kan thlawh sawmfang dum dur" han tih ngawt pawh hian,lo nei ngailo a deh dan leh lo nei mi a deh dan chu a dang daih ang. Chutiang bawkin tawng pakhata nuihzatthlak tak pawh tawng danga nuihzatthlak lem loh a awm thei.

@Culture humhim reng duh chuan kan tawng kan inzirtir that a ngai:-Chhuan lo awm zel tur te hnena kan culture kan hlan chhawnna hmanraw pawimawh ber chu kan mother tongue hi a ni. A la ni zel dawn bawk. Mizotawng hre famkim tur chuan kan hnam tihdan,kan chin dan leh khawsak phung kan hriat tel zel chu kan tih mak mawh a ni. Kan tu leh fate tawng zirtirna atan puitlingin mizo tihdan hlui te kan hriat thar pawh a tul ta hle.

@Tawng hi a danglam reng:- Tawng hi khawlai,kawtthler, sakhaw biakna leh hnathawhna hmunah te alo piang ber a. Kan khawsak phung,kan hnathawh dan leh a hmun te alo danglam ve zel angin tawng pawh a thang chho ve zel a ni. Chuvangin,"Language grows along with the growth of civilisation" anlo ti a ni.

@Hnamdang tawng lak chungchang: Kan tawnga awm lo, lehlin remchang mang siloah te hi chuan hnamdang tawng kan hman ve mai hian kan tawng kan tihausaah ngai thei mai ila a tha ang. Eg- electric,internet etc. Mahse kan tawnga awm ve reng si a hnam dang tawng kan hman talh erawh chuan kan tawng kan  tihpachhe lek tihna a ni. Eg-chawlhkar tih aia 'hapta' kan tih hian kan tawngin a hausak phah hauh lova,kan tawng kan tichiri mai a ni.

Hnamdang tawng kan hman zingah athen chu kan tawngin kan dah ve a,mahse a nawlpui chuan kan hmang chuang lo. Eg-Current,electric,power  tih te aiah kawlphetha tih hi  hman a rem lem lova,kan pawm tlang lo bawk niin a lang. Tuialhthei tih pawh hi atha hle. Mahse K.Oil,petrol,diesel etc a huap vek avangin abuaithlak deuh. K.oil hi khawnvartui or tuialhthei nise, Petrol chu tuialhthei em em ti ta ila,engtinnge diesel kan sawi ang? Chuvangin hnamdang tawng lehlin hi tha mahse,a awmze phawkchhuak thei,mitinin kan pawm tlan a nih erawh a tul. Kan civilazation  than ang zelin hnam dang tawng heti zat kan lo hmang chho tawh a,kan la hman belh chho zel dawn niin a lang.

@Tawng zirtir chungchang:- Zirna In-a zirtirtute chauh hi tawng zirtirtu anni lova, mitin hi tawng zirtirtu kan ni vek. Tin, zirna in chauh hi tawng zirna hmun ani  lova, inchhung bakah hmun dang zawng hi tawng zirna hmun ani vek bawk. 

Chuvangin mitin hian inchhungah ani emaw,hmun dangah ani emaw, naupang tawng zir rual kan biaka kan chhawm chhaihin   tawng kan zirtir a ni zel tih hria ila, an tawng dik lo hrilhin a dik zawk zirtir pah zel ila atha hle ang. Inchhung hi naupangin tawng an zirna hmasa ber leh pawimawh ber ani a, an chenpuite kan pawimawh hle. Tawng hi hmun hrang hrang atanga kan thil tawn ang zela kan zir leh kan hriat, tu hnenah emaw kan hman leh thin ani a, kan hriatna a dik loh chuan kan tawng hriat a dik lo ang. Chuvangin tawng zirtirtu leh a zirtu kan ni vek ani ti ila kan sawi sual lovang.

Naupangin a tawng thiam ber,a mother tongue hi a thil ngaihtuah leh hisap nana a hman ber a ni. Mizo naupang pakhat chuan english thiam viau mahse, a ngaihtuah nana a hman chu mizo tawng a ni tho tho. Chuvangin a mother tongue a thiam leh thiam loh a zirin a ngaihtuahna a hman dan pawh a danglam daih thei a ni. Naupangin a mother tongue a thiam hneh hle hi alo tul hle a ni.

@Mizotawng zirtirin a tum:- 
#Tawng hman dik thiamtir
# Tawng thluk thiamtir.
#Tawng mawi leh hawihhawm   thiamtir
#Chhiar dik zirtir
#Ziak dik thiamtir
#Grammer thiamtir

#Words leh Phrase hman dan thiamtir

Tuesday, 18 August 2015

NET MUANG KA TUAR

                                                                             Zoremi hmar zote
WhatsApp group hrang hrangah kan han awm ve a(h), kan in awmna fuh loh nge, ka eng fuh loh ber hi nge ka hre law... țhiante titi kan lehpelh loh vék leh kan ûm pha lo va, net chhe lutuk zik zek vang vek hian 'mawl' nih ka hlawh fo ta ve ang!

A phe zeuh a, "Good Morning" an rawn ti tliar tliar a, rang takin 'morning' ka'n type ve a....phe zeuh a bo duk a, reh ta vang vang a....a hun tiam chhung dar 12 rik hmaa a in-tick hman chuan kan ba ru nuih ve tak vur vur a! Chuti ni lo va dar 2 hnulam dê dâw-a han morning tuh mai bik hi chu(h)!!



A bikin fiamthu hlimawm tak2 an rawn post țum a, emoji nui nasa tak lem bakah, "ka va nui emmm!" Tiin kan han comment ve a, a tlang leh thei lawk si lo va, a tlang meuh chuan chhiat tawh thu te, ruang chhar emaw an lo post hman palh vaih chuan nunrâwng baka tlema mawl tel hi kan ang hluah hluah!

Min lo hmelhriat tute'n polite taka, 'i dam maw? I va reh veee!' Min rawn tih chuan phûr takin, " dam e, reh miii?" Tih leh nui deuh sáng lem kan han dah vat a, a tlang meuh chuan "Ngopa chho tur sumo in hria em?" Tih hnuai chiahah te hian a'n lang ta țhin a!
Khiiiitah, 'sikul țan hma chungchang' an sawi ho laih laih a, ngaihdan kan han sawi ve; tlang ta mai si lo, Mizo Idol chungchang an sawi kai tam fe hnu-a, " Traffic lam a ziaawm phah bakah kan tho hma a..." kan lo ti ve chhah te hi awww!

Chu ai a hrehawm chu, pawngsualtu an man chungchang, a thlalak nen an rawn post a, hmeichhia nih ve manah kan lo thinrim ve țhin si a, "A va han tenawm em em ve! Khaihlum hial tlak a ni" tiin, milem hmaisen vek lem 5 teh meuh nen kan han comment ve vat a, tlang leh mai si lo, heeeetah, mizoram aiawha inkhela kal an fakawm zia, an tihțhat zia leh a thei fâl deuh thlalak an rawn post zawh chiah a a tlang leh si țhin hi chu a zahthlak satliah lo, a nâ a ni!

Thil bo post leh accident like nulh nulh fo hi ka duh reng vang a ni lo, mitthi chungchang in sawi zawha nui vak lem ka rawh tih phei hi chu lo hmu lo der tawp rawh u...in thusawi khiiiiita mi zawk atana ka tih a ni țhin a nia! Ninawm...hei pawh hi naktukah bak a tlang leh tawp nang!!

Friday, 14 August 2015

AWITHANGPA LEH DIRIALLOVA

                                                                                                                         Matlana

 Awithangpa,a hming tak Hmarlutvunga hi kum 1885-ah Kanghmunah apiang a,11April 1965-ah Kawnpui(N) ah a boral. Maubuang saw a chen tamna a ni a,a hla ah alar hle. A lungphunah chuan,"Mizoram-a hla phuahtu hmingthang ber a ni" tih ziak a ni. Hla a phuah tam hle a,hla phuah a awlsamin a thiam em2 a ni. A chanchinah,ka sawi chak lai ber, Dokhara,Diriallova inti nena hla hmanga an inbeih chungchang hi a ni.
Hla phuah thiam ve ve,in bulhnai tak,ralte hnamah pawh lelhchhun hnam ve ve anni. Diriallova hian vawikhat chu mizo nula pakhatin vai haw tur alo thlah hi a hmu a. A thik vang nge,mizo nula tan aduhlo tih hriat loh,a lung ni ta hauh lo mai a,hlain ahan phuah ta a-

"Chandmari phei lamlian a zau laiah,
A lungdi thlang kawr vai liam tur ngaiin,
Tap ruaiin banah a hmer vawng2"
a'n ti a.Mi'n an sa duh hle;alo thang nasa ta mai a. Nula chu lungawi loin Thakthing-a Paliana Court-ah a khinga,kam tam man cheng 10 leh salam a chawitir a. Mahse Bawrhsap hnenah athlen ve ta a,a chawi chu alo sut sak ve leh a ni.

Hla hmanga an inbeih tanna chu Awithangpa'n nuthlawi hmeltha Thangkungi a phuahna atangin a ni.-
"Ka vah tlai thli nge ni Thangngo zun,
Khawlai bungpui a rawn chhem Lalawithangpa,
Chawi lai ka nem puan a leng der e"
tih hla chu Diriallova'n alo hriat chuan tihian hlain ahan chhang a...
"Vah tlai thli rengin a chhem nem maw!,
Diriallova zai leh kawl rawna virthli,
An tang kawp Buang khawpui chhem turin" ahan ti a.

Awithangpa'n a hla phuah vanga lei a chawi thu kha chhamin tihian a han chhang ve leh a..
"Diriallova'n zai tinreng ka vawr a ti,
A vawr sual e,a sawi mam leh thiam silo,
Vawkpui leh cheng sawm a chawi tu tu.
" tiin.

Diriallova chuan,
"Ka vawr sual reng reng a awm love,
Thing khaw lal lai runah min chhal chhuihthangval,
Kan thang chung chuang leh dawn Diriallo
"a'n ti a

Diriallova inti ngam khawpa nula thei inti chuan nula rimna ah Awithangpa chu thamlo takin-
"Lalawithangpa'n di chhaiah zaleng el maw?
Kei ka sakhming Diriallo leng zah mawia,
Ka thang sa he hu mai, ngai rawh u
",ahan tih khum a.

 Awithangpa chuan,
"Di chhaiah zaleng ka el ngailo,
Sawmfang thang leh ngur zawn thiam Lalawithangpa,
A chang chuan di zawng ka chhai ve thin"
tiin a'n chhang a.

 An in chhang na telh telh a.

Diriallova:
"Ka zai virthli leng va chang teh la,
Va kal ta la,Buang khaw zo ler lur tlangah,
Awithangpa run pui va deng chim rawh"

Awithangpa:
"Awithangpa run pui a deng ngam lo,
Zaia,let la Buang khawpui virthli leng nen,
Diriallo vala va khuainuai rawh"

Diriallova:
"Thim pawh zing se,
Awithangpa chu zawng mei bulah a chang awm e,
Diriallova erawh kulva thlehhniar ah,
Ro pui rel reng renga ni lenin"

Awithangpa:
"Kulva thlehhniarah i chang rua lo,
I sakhmelin kawr ngau hmelchhia a iang e,
Nu chhuan ting bel ang a dum zel zul.
Hringmi tih dawn leh i dum lua e,
Thingzar zawh la haudangi nunchan iangin,
Hualreu tuar tuarin i mawi mange" 


Heng bak pawh hi hla-a an inbeihna hmuh tur a awm;mahse duhtawk ila.

Friday, 7 August 2015

ZORAM HIAN CHHANTU ANGAI E



IMMANUEL VANLALREMSIAMA

Kan zotlang ram nuam hi chhawrhpial run I iang e”  tia Pu Rokungan alo au chhuah pui vawng vawng hi alo dik hle mai. Zoram dung leh vangah hian hank al kual vel ila, a hmun hma rual rem lo hliahkhuh turin a tlang a mawiin a bawmtu thinghnah mawi tinreng ten a bawm khat luk a, a mawina ti chiang turin kawr ruam tinah tui thianghlim tak hmuh tur a awm zei zui mai. A mawilo titu chu an dawn duai ngei ang. Kham chhawrdawh chhengchhe tak tak kar a lungpui leh kham chhawrdawh mawizia hre turin I mit chu a fing tawklo a ni maithei, mahse I rilru chuan a mawina I hre ngei ang.

Thing leh mau leh nungcha chitin reng ten tual an chaina kan Zoram nuam, tlangtin mualin chuana hrut velin a mawi zia kei lungmawl hial ka dawn kir fo thin. Kan pi leh pu ten an sahzau sa ah hian kei ngei pawh hlim takin ka cheng ve reng mai. Mahse, eng kan ti zota nge niang le, a tlang mawina ti mawi zualtu hi hetiang khawp a chhia leh ram alo nih tak le? Kan pi leh pute hian engtin ngai ve ang maw? Ka nundan leh an sah zausa hi rawn hmu ve se!.... Kan enkawl danah hian an lung a awi bik hauh lovang le.

Thing leh Mau kan ngah kan ti a, kan ram a la tha alawm kan ti a, mahse kan ram lum chak zia te, kan khaw awm inthlak nasat zia te hi ilo chik ve ngai em? Kum 2 or 3 liam ta a kan boruak leh tuna kan boruak inthlak nasat zia hi I ngaihtuah ve ngai em le? A hun taka ruahsur kan dawn loh tak vangte hian kan buai a, a hun lo kan tih thleng a ruahtui kan dawn avanga kan nun a khaihlak thelh thelh leh kan huan thlai chin leh lo lamin a tuar zia hi kan hr eve em? Heng zawng zawng hi tu vang nge niang? Eng vang nge nit a ang? A chhanna chu kan hre vek ang chu. Kan ram thing leh Maute hian vengtu neilo ang main suasam an tawk kan tilo thei loving. Ram hnuaiah chem. Hriam tak nen a chhuah chuan thingtuai tha deuhte, ka chem. A hriam leh hriam loh enchhin nan kan han fik hmawk a, a tul lovin kha thing than lehna tur khan kum engemaw zah angai tih hre miah lo chu kan ni hauh loving le. Kan Mau neihte pawh A no tan atangin kan ei huam huam a, ei loh hlauin kan phili sek a, tui ti taka kan lo ei thinte kha kum khatah vawi khat chauh a ni tih hre rengin duham takin a awm hunlai chuan kan chuh huam huam thin. Amaherawhchu, hengte hi kan ram ti chereutu leh kan nitin nun tichhe mek tu a ni tih kan dawn ngai em le?

Zoram hian chhantu angai a, hmangaih tak leh duat taka enkawltu angai a ni. Keini hian tilo ila kan fihlim a ni mai tih lam ai chuan a changtu Departmentte hi kan thlawp tlat a tha hle awm e. Kan theih ang tawk a humhalh a, enkawl a, thing leh mau phun belh te leh enkawl zui zel hi kan mawhphurh a ni. Zoram chhiat hma hian I thang harh ila, kan ram zimte hi I enkawl tha ang u.